1. Spadek - czym jest?
2. Spadek - dziedziczenie ustawowe a testament
3. Przyjęcie lub odrzucenie spadku
Gdy dowiesz się o samym fakcie dziedziczenia, masz do wyboru trzy drogi. Spadek można przyjąć w całości, z dobrodziejstwem inwentarza albo odrzucić w całości. Od czego zależy sposób postępowania? Decyzję podejmuje się przede wszystkim na podstawie sytuacji finansowej spadkodawcy: tego, czy pozostawił po sobie majątek czy jedynie długi.
Spadek - czym jest?
Czym właściwie jest spadek? Pod tym terminem ukrywa się ogół praw i obowiązków majątkowych, które przechodzą wraz ze śmiercią spadkodawcy na jego spadkobierców. Do tej puli wliczają się wszelkie prawa i obowiązki majątkowe za wyjątkiem tych wynikających z dziedziny prawa karnego (na przykład obowiązek zapłaty grzywny), administracyjnego (zezwolenia na prowadzenie działalności) czy finansowego. Nie bierze się pod uwagę również praw, które na wypadek śmierci i tak przechodzą na oznaczone osoby, niezależnie od tego, co głosi prawo spadkowe. Mowa chociażby o prawie do renty przyznanej w razie uszkodzenia ciała.
Definicja oznacza, że do spadku zaliczają się nie tylko prawa majątkowe, ale również obowiązki, czyli długi, które spadkobierca musi zapłacić. Momentem, w którym staje się to faktem, jest chwila otwarcia spadku.
Spadek - dziedziczenie ustawowe a testament
Kto może być spadkobiercą? Każda osoba fizyczna, w tym także dziecko, pod warunkiem, że dożyła lub dożyło otwarcia spadku. Dotyczy to także dziecka poczętego, pod warunkiem, że urodzi się żywe.
Polskie prawo wyróżnia dwa sposoby dziedziczenia:
- dziedziczenie testamentowe,
- dziedziczenie ustawowe.
Zasady dziedziczenia ustawowego są brane pod uwagę, gdy spadkodawca nie pozostawił testamentu lub gdy żadna z powołanych w nim osób nie chce lub nie może być spadkobiercą. Dziedziczenie testamentowe ma pierwszeństwo przed ustawowym, często jednak trzeba dopełnić wielu formalności, by udowodnić, że zmarły podpisał u notariusza odpowiedni dokument. Decyzja o tym, kto dziedziczy, należy jednak wyłącznie do niego, a możliwości są bardzo szerokie.
W przypadku dziedziczenia ustawowego istnieje ścisły katalog osób, które mogą być spadkobiercami. Do tego grona zalicza się:
- pierwszy krąg spadkobierców, czyli małżonek i dzieci lub dziecko spadkodawcy - majątek dzielony jest wówczas po równo, a małżonek nie może otrzymać mniej niż 1/4 jego wartości, a w przypadku braku małżonka spadkodawcy - wyłącznie dzieci,
- drugi krąg spadkobierców, czyli małżonek i rodzice spadkodawcy - małżonek dziedziczy połowę spadku,
- trzeci krąg dziedziczenia, jeszcze kilka lat temu nie ujmowany w ustawie, czyli dziadkowie spadkodawcy - dziedziczą oni wyłącznie, gdy zmarły wnuk nie miał dzieci, małżonka, rodziców, rodzeństwa, a rodzeństwo – zstępnych.
Warunkiem jest, by każdy z wymienionych wyżej dożył otwarcia spadku. Jeśli reprezentantów tych grup brak, dziedziczą dalsi zstępni spadkobiercy - nierzadko majątek przypada rodzeństwu spadkodawcy.
Jeśli spadkobiercy ustawowi nie istnieją, po otwarciu spadku dziedziczy gmina właściwa dla ostatniego miejsca zamieszkania spadkodawcy. Jeśli nie można takowej wskazać lub gdy zmarły mieszkał zagranicą, spadek przypada skarbowi państwa.
Przyjęcie lub odrzucenie spadku
Ze względu na to, że po śmierci spadkodawcy jego sytuacja może przedstawiać się różnie - często diametralnie inaczej niż w momencie, gdy spisywał tzw. ostatnią wolę, dziedziczący mogą postąpić na trzy sposoby. Spadkobiercy ustawowemu lub testamentowemu przysługuje:
- przyjęcie spadku proste,
- przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza,
- odrzucenie spadku.
Pierwsza metoda oznacza przyjęcie całego majątku, bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe. W drugiej sytuacji obowiązuje zasada, że spadkobierca odpowiada za długi wchodzące w skład spadku, ale wyłącznie do wysokości odziedziczonych aktywów. Odrzucenie spadku to de facto całkowita rezygnacja z praw do majątku - osobę, która się na to decyduje traktuje się tak, jakby nie dożyła otwarcia spadku. Oznacza to, że w razie poważnych długów analogiczne odrzucenie przeprowadzają również dalsi zstępni spadkodawcy.
Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku należy złożyć w terminie 6 miesięcy od momentu, w którym dany spadkobierca dowiedział się o istnieniu takiego tytułu, a jego decyzja zostaje potwierdzona na mocy orzeczenia sądu. Takiego oświadczenia nie można cofnąć, więc w chwili otwarcia spadku dziedziczenie staje się faktem. Jeśli takie działania nie zostaną podjęte, jest to równoznaczne z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.